هنر گره

گِره

  به یک گره که دو چَشمت بر اَبروان انداخت           هزار فِتنه و آشوب در جهان انداخت

فریب زدن تو با عاشقان چه شُعبده ساخت          که هر که جان و دلی داشت در میان انداخت

گره بخشی از هنرمعماری اسلامی است که انواع مختلف آن در هنرهای: مُنبّت کاری ،کاشی کاری ،گچبری ،خاتم کاری ، آجر کاری، آیینه  کاری، سنگ کاری ودرکارهای نجّاری ازقبیل آلَت بندی نَرده ها، درب وپنجره ها، دکورهای چوبی ومنبت کاری مَنبرها و درآهنگری نیز به همین ترتیب مورد استفاده قرار می گیرد. گره به تزئیناتی گفته می شود که به صورت هنری وبا قواعد مشخص رسم می شود و در بسیاری از مکان ها می توان از آن استفاده کرد .در سر درها،سقف ها، کتیبه ها، رو پنجره ها،طاق ها و... ،گره را با آجر، گچ، کاشی، آیینه و... می توان ساخت .

گره ها هرکدام اسم مخصوص به خود دارند که آن اسم را از آلات محصول همان گره انتخاب کرده اند و هر طرح در زمینه و کادر ویژه ی خود رسم می شود .

افسوس یکی مَحرم این راز نشد                            کار گِره اَندر گره ام باز نشد

گفتیم که هفتاد و دو بَطن است گره                نشناخت اگر کسی گره ساز نشد

گره بر هفت نوع است : گره ی تُند- گره ی کُند- گره ی شَل- گره ی تُند و شَل- گره ی کند و شَل- گره ی پیلی- گره ی درودگری. که هر کدام از آن ها طرح و زمینه هایی بسیار دارند که از کنار هم قرار گرفتن چند نوع آلت به طور منظم با قواعد گوناگون در زمینه های مختلف، گره ها شکل می گیرند. گره سازی انواع وزمینه های گوناگون دارد .چنانچه گفته شده است که هفتاد و دو بطن دارد و از درون یک دیگر توانایی زایش و به وجود آمدن گره های نو را دارد .

گره بسیار پُر دامنه است و به شطرنج معماران معروف گشته. آنچه در گره باید مورد توجه قرار گیرد ،آن است که اولاً آلت خارج نداشته باشد .یعنی در طراحی گره ،آلت ها منحصر به آلت گره باشد. دیگر آن که چنانچه طرح گره را در کنار آن تکرار کنیم ،آلت های گره یکدیگر را کامل کنند و زمینه ی بزرگتری ایجاد نمایند. هنر گره سازی در معماری دارای قوانین ویژه ومحاسباتی محسوب ومَحصور می باشد . هر گونه رسم هندسی که شکلی را تشکیل دهد گره به حساب نمی آید و تنها گره هایی پذیرفته وصحیح هستندکه اولاً،آلت های مصروف آن آلات شناخته شده ی اصیل گره سازی باشد. ثانیاً گره هایی مورد قبول واقع می شود  که دربطن آن ها رمزها و گره هایی دیگر نهفته باشد .ضمناً کادر هر گره در زمینه ی مخصوص خود رسم می شود. بنابراین گره هایی که در زمینه ی ویژه ی خود رسم نشوند، در آن ها شکل و زوایای آلت ها تغییر کرده و گره باطل خواهد بود .، مگر گره هایی که استادان ماهر و آگاه به رُموز نهایی گره ها، در زمینه های گوناگون و گره های دست گَردان که بازهم در چهار چوب قانون  گره سازی باشند، صحیح و پذیرفته می باشند .

گره ها معمولاً شامل: گره ی تُند- گره ی کُند- گره ی شَل- گره ی تند و شَل- گره ی کند و شَل می باشند.

الف - آلات گره ی تُند :

1-  شِش بَند

2- پنج تُند

3- تُرنجی تُند

4- تَرَقه

5- دانه بَلوط

6- شمسه ی تُند دَه

7- پا بُزی

8- ششِ منتظم

9- ماکو

10- شش طَبل

11- برگ چِنار

12- طبل تُند

13- شمسه ی تَه بُریده

14- چهار لِنگه

ب- آلات گره ی کُند :

1- پنج کُند

2- طَبل کُند

3- شمسه ی کُند دَه

4- سُرمه دان

5- تُرنجی کُند

ج- آلات گره ی شَل :

1- شش شَل

2- پنج شَل

3- گیوه

4- سکرو

5- تُرنجی شَل

6- چهار لِنگه ی شَل

7- شَمسه

د-آلات واسطه :

1- شش دَواتی

2- موریانه